Laman

Jumat, 13 Mei 2016

UMPAMA DOHOT UMPASA


RUHUT-RUHUT NI PANGKATAION :
          1 .  Denggan ma pintor ditontuhon jala dipaboa parhata, asa adong tingkina parade   sihatahonna. Ai marguru tu haradeon do na gumodang manontuhon hadenganon ni pangkataion. Somalna parjambaran do mangkatai sian dos ni roha.
   2 .  Ganup na mandok hata, naeng ma jonjong ibana di ingananna molo tar torop do na pungu I (molo lobi di ginjang ni 30 halak). Jala naengma suarana torang, boi dibege sude natorop i.
   3 .  Naeng ma rumang ni pangkataion I di bagasan tulus ni roha, kewajaran, dohot suasana kekeluargaan. Unang ma adong pangkataion I unsur-unsur na negatip songon hakasaron muruk, mangkritik, humor na melukai dohot pametmethon sasahalak dohot na suman tusi.
   4 .  Unang ma adong pangkataion na paganjang hu, na mamangke tingki na palobihu. Mardomu tusi, unang ma adong hata namulak-mulak , rarat jala manimbil.
   5 .  Molo adong pandohan ni sasahalak naso tingkos, di patingkos ma I dohot manat dibagasan halambohon dohot kebijaksanaan.
   6 .  Molo mamangke umpama, sungkup ma umpama I sada manang dua. Denggan ma umpama I didok songon aslina (jala), unang diparhaneang.
   7 .  Unang ma adong terjadi, na patut mangkatai manang na patut mandapothon jambar hata ndang mangkatai. Tagonan do lobi sidok hata sian na hurang.
   8 .  Molo kebetulan adong sahalak na terkemuka hadir di punguan I, na terpandang kedudukanna di masyarakat, songon di hamaloon, kedudukan, pengalaman dohot na suman tusi, tama do igilon asa mangkatai nasida. (Protokol ma na mamereng i).   9 . Andorang so manutup manang paampuhon tu suhut, molo adong dope tingki, denggan do igilon manang na adong dope sahalak manang dua halak nataronjar rohana laho mandok hata dope.

Ditoru on pinaihut do songon contoh ragam-ragam ni angka umpama dohot umpasa I :
   1.    Namangonai tu guna ni adat dohot uhum na.
Sinuan bulu, sibahen n alas.
Sinuat adat dohot uhum, sibahen na horas.
   2.    Namangonai tu kewajiban menuruti adat.
Ompu raja di jolo martungkot sialagundi.
Angka nauli tinonahon ni angka omputta parjolo, siihuthonon ni hita na di pudi.
   3.    Namangonai tu kepatuhan taradop raja dohot pasangap hula-hula.
Baris-baris ni gaja di rura pangaloan.
Molo marsuru raja dae do so oloan.
Di jolo raja sipareahan, di pudi sipaimaon.
   4.    Namangonai tu janji (padan).
Habang ambaroba, paihut-ihut rura.
Padan naung nidok, ndang jadi muba-uba.
   5.    Namangonai tu arta tean-teanan.
Niarit tarugi pora-pora.
Molo tinean uli, ingkon teanon do dohot gora.
   6.    Namangonai tu singkir dohot utang.
a.       Jolo binarbar do sumban, asa binarbar panding-dingan.
Jolo ginarar do utang, asa tinunggu parsingiran.
b.      Molo mauas haluang, laho ma tu dangir-dangir.
Molo nunga di udean parutang, ndang margogo be parsingir.
   7.    Namangonai tu pardongan saripeon.
a.       Butarbutar mataktak, butarbutar maningkii.
Molo mate hahana, anggina ma maningkii.
b.      Ndang boi dua punga saihot.(lapatanna; Ndang boi olion ni dua baoa na sa-ama sa-ina, boru na sa-ama sa-ina).
c.       Ansuan sisada-sada, pago dipungua-an.
Sisamudar sisamarga, tongka masibuatan.
d.      Sidangka ni arirang.
Na so tupa sirang.
   8.       Namangonai tu parmusuhon.
a.       Ndang boi bingkas bodil so jolo sampak aek. (lapatanna; so jolo adong ala).
b.      Pisang na marsantung ndang tabaon. (lapatanna; jolma na marsombah jala menyerah ndang boi bunuon. Laos songon I do nang boru-boru na denggan pamatangna, ndang boi uhumon).
   9.       Manontuhon uhum
a.       Pangu maniktihi, hudali mangula saba.
Molo baoa do na magigi (di olina), bas imago-mago ugasanna.
b.      Sidangka sidangkua, tu dangka ni singgolom.
Na sada gabe dua na tolu gabe onom, utang ni sipahilolong.
c.       Sinaet ni raut, gambiri tata daonna. Lapatanna; molo adong halak menghina donganna jala dipangido rohana naeng mardame, ingkon maneat pinahan lobu do ibana panganon ni na hona hina I rap dohot raja dohot dongan sahuta.
d.      Pat ni lote tu pat ni satua.
Sai mago do pangose, mamora na niuba.
e.       Na tartolon jabu, anak ni manuk daon na.
Lapatanna; Tartolon jabu mandok pilit-pilit ibana manopot podomanna, gabe laho tu podoman ni anggi boruna manang baoa na rupani. Jot-jot do masa na songon I na jolo ala so marbilut, jabu, jala olo do sipata 5 ripe maringanan disada jabu. Tole muse somalna so galak lampu borngin i. Jadi asa unang adong bada manang hansit ni roha ingkon manopoti sala ma na tartolon jabu I marhite na maneat manuk panganon ni sude isi jabu i.
f.        Hinurpas batu, sinigat oma.
Molo ro tuhas, gana ma daonna.


   10.   Mangalehon poda.
a.       Molo litok aek di toruan, tingkiron ma tu julu.
b.      Unang songon taganing marguru tu anakna .
c.       Tinitip sanggar bahen huru-huruan.
Jolo sinukkun marga, asa binoto partuturan.
d.      Pantun do hangoluan, tois hamagoan.
e.       Hotang binebebebe, hotang pinulos-pulos.
Na hombar pinahombar, na tudos pinatudos.
f.        Tangan do botohon, ujungna jari-jari.
Bangko ni hata do dohonon, asal jumolo marsantabi.
g.      Ndang tarunsat tanduk sian horbo.
h.      Birong pe parsisiraan di jabu do ingananna.
Bontar pe anak ni hambing, di bara do ingananna.
i.        Ema na masak digagat ursa.
Ba I na masa, molo denggan, ba I ma na niula.
j.        Suak-suak ni porda, angar-angar ni sarune.
Ingot ma ho di poda doshon sisolhot do tamue.
k.      Gakgak halimponan, unduk dapotan.
l.        Unang songon tor-tor ni Nansengkang.
Asa haru sangkang, rais hae-haena.
m.   Unang binahen ale-ale tu na potpot, togu-togu tu na bagas.
Lapatanna; unang songon na mangurupi hape mangarugihon.
n.      Unang halak-halahi lombang, hotor-hotori na niulang.
Lapatanna; Mangkalojahon na so marguna.
o.      Ndang jadi pos roha marhalang ulu saganon.
Lapatanna; Membiarkan yang berbahaya.
p.      Marbagi di na otik, mardua di na godang.
q.      Ndang tarpaninggalahan bara tarparulos sangkotan.
Lapatanna; ndang tarpangasahon be hamoraon na adong hian hape ndang adong be.
r.        Ndang tarungkit batang batu, tahar-hari puduan mate.
Lapatanna; ndang tarula na so “mungkin”.
Di toru on pinaihut do manang piga umpama dohot umpasa na boi pangkeon di tingki pangkataion adat manang pangkataion si ganup harim tambani naung tarsurat di ginjang.

Angka Umpama.
1.       Tongka do mulak tata naung masak, mulak marimbulu naung tinutungan.
2.        Tu duru ma hata mabuk, tu tonga hata uhum.
3.       Ndang adong amporik na so siallang eme.
4.       Ingkon sada do songon dai ni aek, unang mardua songon dai ni tuak.
5.       Diginjang bulung botik binoto do paet na, buni parsisiraan binoto ansimna.
6.       Unang songon alubalang so mida musu.
7.       Diorong asu do na so ompuna, paniseon do halak di na so padanna.
8.       Ndang piga halak sigandai sidabuan, alai godang sigandai hata.
9.       Piltik ni hasapi do tabo tu pinggol, anggo piltik ni hata sogo do begeon.
10.   Hata padua-dua suminta parsalisian, hata patolu-tolu suminta parrosuan.
11.   Ganjang pe nidung-dung ni tangan, ganjangan dope nidung-dung ni roha.
12.   Molo iba maniop matana halakan maniop suhulna, aganan ma pinalua.
13.   Santahu aek nuaeng, duan tahu aek marsogot. Na santahu I do pareahan.
14.   Ingkon martangga martondingan do songon paranak ni balutuk.
15.   Sai martanda ma songon adian, marhinambar songon dolok.


Angka Umpasa.
   1.       Sori manungkun, sori mandapot.
 Matua manungkun ma na ro tu na ni dapot.
   2.       Bangun-bangun sinuan, bangun-bangun do salongan.
 Molo nauli do sinuan, laos nauli do jaloon.
   3.       Sihampir gabe gambir, tandiang gabe toras.
 Tu dia pe so tampil, tung tu ahu-aha pe so bolas.
   4.       Tangkas pe jabu suhat, tangkasan do jabu bona.
 Tangkas ma hita maduma, laos tangkas ma hita mamora.
   5.       Nirimpu do gugutna, hape sahitna.
 Nirimpu do burjuna , hape gaitna.
   6.       Binsar ma mata ni ari, poltak ni bulan.
 Sai horas ma angka lahi-lahi, sai horas nang angka parompuan.
   7.       Pir do pongki, bahul-bahul pansalongan.
 Pir ma tondi, sai ro ma pangomoan.
   8.       Marisap nama jo, manang beha hinata bona.
 Marpingkir nama jo, manang beha pangalahona.
   9.       Hotang-hotang so dohonon, ansium so bolaon.
 Hatana so sidohonon, tongka do paboa-boaon.
   10.   Pusuk ni tobu na poso, uram-uram ni situma.
 Sungkunon ma gogo tu na poso, ruhut adat tu na tua-tua.
   11.   Tuat ma pandurung, nangkok ma parsoban.
 Marsidolosan pe tanggurung, tingka do masihaoran.
   12.   Unang jolo siburinsak, asa pora-pora.
 Unang jolo hona insak, asa pinauba roha.
   13.   Hotang pinabebebebe, hotang pinapulos-pulos.
 Ndang jadi iba mandele, ai godang do tudos-tudos.
   14.   Naung indahan, tongka do dudaon.
 Naung ni oloan, tongka do juaon.
   15.   Unang gir-gir mambau, anggo so binoto do mambibiri.
 Unang gir-gir iba marjabu, anggo so binoto do mamparabiti.
   16.   Sinuan bagot, bagot marpilo-pilo.
  Jotiot do naung pangidoan, gabe mangido-ido.
   17.   Bulung ni bulu do I, tu bulung ni hotang.
  Ia tundal sarupa musu, hape dompak sarupa dongan.
   18.   Mangkuling taguk-taguk, diatas ni arirang.
  Hunsus na baru saut, bau na baru sirang.
   19.   Daling ni dalingkon, masuak hodong ni bagot.
  Tading na tinadingkon, hape nanieahan pe so dapot.
   20.   Nidanggur ambaroba, ambaroba na so ra hona.
  Bangko ni hita jolma, sai masiahut tu jolona.
   21.   Molo tampil tu parsoburan, ingkon siat do tu panggagatan.
  Molo tangkas do di partuturan, ingkon dohot do dipanjambaran.
   22.   Rande ampapaluan, pora-pora di salean.
  Raja do pangalu-aluan, namora paulean.
   23.   Sohot bulung hahombu, tu dangka ni arirang.
  Salang na marpahompu, adong do I na sirang.
   24.   Marluga sitindahon, mangan hoda sigapiton.
  Tu jolo ni langkahon, tu pudi sinarihon.

                                                                    Sumber : Buku Jambar Hata (Dongan Tu Ulaon Adat)

Sekian saya publis, apa yang menjadi pantun dan peribahasa (filsafat) sebagian kecil dan masi banyak kemungkinan yang lainnya dalam suku batak.
semoga bermanfaat dan terimakasih.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar

Say something , be great